Skólagjöld á háskólastigi?

Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, menntamálaráðherra, hefur lagt fram á Alþingi frumvarp til laga um opinbera háskóla.  Eins og fram hefur komið í fjölmiðlum gerir frumvarpið ekki ráð fyrir að ríkisháskólum verði heimilað að innheimta skólagjöld af nemendum sínum.

Á forsíðu Fréttablaðsins á sunnudag er eftir mér haft að það sé aðeins tímaspursmál hvenær opinberum háskólum verði veitt heimild til að innheimta skólagjöld og lýsti ég í viðtali við blaðið þeirri skoðun minni að stjórnarflokkarnir þyrftu að taka afstöðu til þess hvort veita ætti opinberu háskólunum heimildina og að ég skynjaði það að sjónarmið um að veita slíka heimild væri farið að njóta sífellt meiri stuðnings hjá samstarfsflokki okkar í ríkisstjórn, Samfylkingunni.

Í sömu frétt er viðtal við Kristínu Ingólfsdóttur, rektor Háskóla Íslands, sem fagnar því að þessi fari fram og eftir henni haft að það sé alveg ljóst að núverandi fyrirkomulag skerði samkeppnisstöðu Háskóla Íslands því aðrir skólar hafi heimildir til þess að innheimta skólagjöld til viðbótar við framlög ríkisins og þá stöðu þurfi að ræða.

Í pistli á leiðarasíðu Fréttablaðsins í dag segir að eflaust hafi farið um margan vinstrimanninn þegar ég lýsti þeirri skoðun minni á forsíðufréttinni á sunnudag að hugmyndir um skólagjöld í opinberum háskólum nytu sífellt meiri stuðnings innan samstarfsflokksins.  Greinir höfundur pistilsins frá því að Guðbjartur Hannesson, leiðtogi Samfylkingarinnar og nefndarmaður í menntamálanefnd, hafi sett sig í samband við Fréttablaðið til þess að árétta að Samfylkingin hefði ekki breytt afstöðu sinni til málsins.  Samfylkingin væri ekki hlynnt upptöku skólagjalda í opinberum háskólum.

Áður en lengra er haldið er rétt að árétta sérstaklega að Háskóli Íslands innheimtir í dag skólagjöld á einstökum námsleiðum, þrátt fyrir að almenna heimild til gjaldtökunnar sé ekki að finna í núgildandi löggjöf.  Til að mynda innheimtir skólinn skólagjöld af þeim sem nú stunda MBA-nám við skólann, en við þá gjaldtöku styðst skólinn við heimild sem honum er veitt til slíkrar gjaldtöku vegna endurmenntunarnámskeiða sem skólinn stendur fyrir.  Deila má um hversu eðlileg sú leið við innheimtu skólagjalda er, en hún er engu að síður staðreynd í framkvæmd.  Ég hef ekki orðið var við að sú gjaldtaka hafi kallað á hávær mótmæli.

Þá er rétt að geta þess einnig að forsvarsmenn Háskóla Íslands hafa margsinnis kallað eftir heimild skólans til innheimtu skólagjalda.  Nægir þar að nefna að fyrrum forsetar viðskipta- og hagfræðideildar og lagadeildar hafa opinberlega kallað eftir því að þessum deildum verði gert heimild að innheimta skólagjöld, a.m.k. vegna framhaldsnáms við deildirnar.

Ég hef aldrei verið hræddur við að lýsa þeirri skoðun minni að ég tel að löggjafinn eigi að veita opinberu háskólunum, þar á meðal Háskóla Íslands, að innheimta skólagjöld.  Það verði síðan ákvörðun skólans sjálfs að ákveða hvort það verði gert og hversu há skólagjöldin þurfi að vera.  Hlutverk ríkisins yrði síðan að tryggja nemendum aðgang að lánum hjá Lánasjóði íslenskra námsmanna til að mæta gjaldtökunni.

Eins og kunnugt er kynnti núverandi rektor Háskóla Íslands, skömmu eftir rektorskjör, það markmið sitt að koma Háskóla Íslands í hóp 100 bestu háskóla heimsins.  Þessi markmið eru háleit og á þeim fjölmörgu fundum sem um þessi markmið hefur verið rætt hef ég ekki orðið var við annað en að allir sem láta sig málefni Háskóla Íslands varða styðji áform rektors, hvort sem um er að ræða kennara, nemendur eða stjórnmálamenn.

Ég hef margoft sagt þá skiptir mestu fyrir Háskóla Íslands, ætli hann sér að ná því háleita markmiði sem að er stefnt, að tryggt verði að skólinn sitji við sama borð á öllum sviðum og þeir skólar sem hann sjálfur kýs að bera sig saman við.  Þar er tekjuöflunarsviðið ekki undanskilið.

Langflestir þeirra háskóla sem teljast til þeirra 100 bestu í heiminum í dag innheimta skólagjöld af nemendum sínum og nýta þau gjöld til kennslu, rannsókna og uppbyggingar að öðru leyti í skólastarfinu.  Maður hlýtur því að spyrja þá sem vilja styrkja og efla Háskóla Íslands hvers vegna skólinn ætti ekki að sitja við sama borð og aðrir skólar að þessu leyti?

Meini menn eitthvað með stuðningi sínum við áform Háskóla Íslands um að verða einn af 100 bestu háskólum í heimi verða menn að nálgast umræðuna um upptöku skólagjalda fordómalaust og með hagsmuni skólans til framtíðar.  Það kann að vera erfitt á stundum, ekki síst fyrir stjórnmálamenn og hagsmunasamtök þeirra stúdenta sem nú stunda nám við skólann, enda sjaldan til vinsælda fallið að mæla fyrir aukinni gjaldtöku.  En í ljósi þeirra áforma sem Háskóli Íslands hefur kynnt og allir vilja styðja, er nauðsynlegt að nálgast viðfangsefnið með þessum hætti með uppbyggingu og eflingu skólans til framtíðar í huga.

En það er ástæða til að huga að fleiri atriðum í tengslum við umræðu um upptöku skólagjalda við opinbera háskóla.

Góð menntun er vissulega til hagbóta fyrir samfélagið allt, enda leggur ríkið gríðarlega fjármuni til menntakerfisins til þess að tryggja sem mest og best framboð og gæði þeirrar menntunar sem boðið er upp á í skólakerfinu.  Það er gert í þeirri trú að fjárfesting í menntun skili sér margfalt til samfélagsins.  Hins vegar má ekki líta framhjá því að arðsemi menntunar skilar sér fyrst og fremst til þess sem aflar sér hennar.  Í menntun felst fjárfesting til framtíðar fyrir þann sem aflar sér menntunarinnar.  Með henni eykur nemandinn möguleika sína á vinnumarkaði og í flestum tilvikum felur meiri menntun í sér aukna möguleika á hærri atvinnutekjum til frambúðar.  Um það held ég að ekki þurfi að deila.

En þá vaknar sú spurning hvort ekki sé eðlilegt að sá sem aflar sér menntunar leggi meira af mörkum við fjármögnun sinnar eigin menntunar en aðrir?  Er það ekki eðlileg krafa?

Þá má halda því fram að innheimta skólagjalda auki skilvirkni í skólakerfinu.  Með innheimtu skólagjalda fá nemendur meiri tilfinningu fyrir þeim kostnaði sem fellur til vegna þeirrar menntunar sem þeir sækja sér, auk þess sem gjaldtakan hvetur til þess að nemendur ljúki námi sínu á tilsettum tíma.

Eins og áður segir lýsti ég þeirri skoðun minni að þau sjónarmið sem ég hef hér farið yfir njóti nú meiri skilnings hjá samstarfsflokki okkar sjálfstæðismanna í ríkisstjórn en áður.  Með því er ég ekki að segja að stefna Samfylkingarinnar hafi breyst.  Ég er einungis að lýsa þeirri tilfinningu minni að þessi sjónarmið falli nú í mýkri jarðveg hjá Samfylkingunni en áður.

Vegna athugasemda Guðbjarts Hannessonar, félaga míns í menntamálanefnd Alþingis, í Fréttablaðinu, er ástæða að taka fram að það er ekki nýtt að forsvarsmenn Samfylkingarinnar tali fyrir skólagjöldum á háskólastigi.

Þann 15. október 2004 birtist viðtal í Viðskiptablaðinu við Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur, utanríkisráðherra og formann Samfylkingarinnar.  Í viðtalinu var Ingibjörg Sólrún spurð um afstöðu hennar til innheimtu skólagjalda á háskólastigi og í svari hennar kom eftirfarandi meðal annars fram:

,,Mér finnst skólagjöld á háskólastigi alveg geta komið til álita.  Það skiptir auðvitað verulegu máli hvernig þau eru lögð á, t.d. hvort það yrði á allt háskólastigið eða einvörðungu framhaldsnám.  Það er líka verulegur munur á aðstæðum eftir háskólagreinum, en ég sé engin sanngirnisrök fyrir því að fólk borgi verulegar fjárhæðir fyrir fullorðinsfræðslu og fyrir börn á leikskólum en ekkert fyrir aðgang að háskólum."

Ég fæ ekki betur séð en að í þessum orðum felist nokkur skilningur á þeim sjónarmiðum sem ég hef hér mælt fyrir og tek undir orð Ingibjargar Sólrúnar frá árinu 2004.  Og ég finn ekki annað en að frá þeim tíma er viðtalið var tekið hafi skilningur á skólagjöldum á háskólastigi aukist innan Samfylkingarinnar.

Sigurður Kári.

Athugasemdir

[Aðalheiður Ámundadóttir, 15.4.2008 kl. 13:07]

Andskotans djöfull bara.

Í stjórnarskrá okkar er kveðið á um jafnræði borgaranna og hún er æðsta réttarheimild íslenska ríkisins og gengur því framar öllum kröfum um samkeppnishæfi háskólanna.

Verði ríkisháskólum veitt frelsi til að taka skólagjöld er jafn réttur borgaranna til að njóta æðri menntunnar án tillits til efnahags að engu orðinn.  Hver er afleiðing þess? Bilið milli ríkra og fátækra stækkar enn og háskólamenntun verður að 'hástéttar'forréttindum.

Stjórnvöld þurfa einnig að gæta sín og skoða ákvæði þeirra mannréttindasamninga sem Ísland er aðili að. Í réttinum til menntunnar felst sú skylda ríkja að veita svokallaða æðri menntun, endurgjaldslaust eða eftir því sem fjárhagur viðkomandi ríkis leyfir.  Þó víða kreppi að ríkinu um þessar mundir, getur íslenska ríkið ekki fært rök fyrir því að það hafi ekki efni á að veita æðri menntun endurgjaldslaust, sem eitt ríkasta land í heimi. Með aðild að alþjóðlegum mannréttindasamningum er ríkið búið að binda hendur sínar að þessu leiti.  

[Ari Guðmar Hallgrímsson, 15.4.2008 kl. 13:32]

Það er vitnað þarna í orð Ingibjargar sem túlka má sem stuðning við gjaldtöku.En það er eins og mig minni að ég hafi séð einhversstaðar í viðtölum við bæði Þorgerði og Kristínu að gjaldtaka gæti verið varhugaverð. Því ekki að vitna í það líka. Ef þetta er misminni mitt biðst ég velvirðingar á þessum skrifum? ,ef ekki væri gaman að fá svar við þessu.

Kveðja

[Gísli Baldvinsson (IP-tala skráð) 15.4.2008 kl. 13:57]

Bara svo það sé á hreinu. Ekkert finn ég í stjórnarsáttmálanum um skólagjöld á háskólastigi. En þetta segir það sem segja þarf: http://www.samfylkingin.is/Forsida/Frettir/Frettir/Lesafrett/2209

kv gb

[Sigurður Kári Kristjánsson, 15.4.2008 kl. 15:57]

Vegna athugasemdar Aðalheiðar Ámundardóttur vil ég benda á eftirfarandi í pistli mínum:

,,Hlutverk ríkisins yrði síðan að tryggja nemendum aðgang að lánum hjá Lánasjóði íslenskra námsmanna til að mæta gjaldtökunni.,,

Ég er þeirrar skoðunar að með því að tryggja að nemendur geti fengið lán fyrir skólagjöldum, eins og nemendum t.d. við Háskólann í Reykjavík og við Háskólann á Bifröst eru tryggð, sé jafnrétti til náms tryggt.

[Sölvi Karlsson (IP-tala skráð) 17.4.2008 kl. 16:45]

En hvað þá með okkur, sem ekki eigum von á háum tekjum í framtíðinni, þrátt fyrir að stunda nám á háskólastigi? Í fullkomnum heimi myndu menn auðvitað fá laun í samræmi við námstíma, en eins og heimurinn er í dag eru mörg störf sem krefjast háskólamenntunnar ekki sérlega hátt launuð. Ég stunda sjálfur nám við hugvísindadeild, og hugvísindanám er sjaldan leið að háum launum. Fólk er nú þegar að borga fram eftir ævinni af framfærslulánum LÍN, og margir eiga fullt í fangi með það. Ef ofan á þau bætast síðan lán fyrir skólagjöldum þarftu að verða helvíti vel launaður eftir útskrift til þess að hafa efni á því að stunda háskólanám. Þannig skerða skólagjöld jafnrétti til náms, og einnig möguleikann á því að hafa almennilega háskólastarfsemi hér á landi, með fjölbreyttu úrvali greina. Það hlýtur nú að vera samfélaginu öllu til hagsbóta, ekki bara einstaklinganna, að halda þeirri fjölbreyttni við.

[Þórhalla Rein (IP-tala skráð) 17.4.2008 kl. 17:36]

Maður á varla orð! Verst finnst mér þó að heyra að fólk sé gjörsamlega að fara á bak orða sinna. Fólk sem maður trúði á og kaus.

,,Hlutverk ríkisins yrði síðan að tryggja nemendum aðgang að lánum hjá Lánasjóði íslenskra námsmanna til að mæta gjaldtökunni.,,

"Ég er þeirrar skoðunar að með því að tryggja að nemendur geti fengið lán fyrir skólagjöldum, eins og nemendum t.d. við Háskólann í Reykjavík og við Háskólann á Bifröst eru tryggð, sé jafnrétti til náms tryggt."

Ég verð bara að segja að ég sé ekki jafnréttið í því að  troða námslánum ofan í námsþyrsta stúdenta og telja þeim trú um að það að steypa sér í skuldir sé bara allt í lagi. Með þessu er ég alls ekki að gagnrýna lánasjóðinn því hann hefur reynst vel en að taka hluverk ríkisins að tryggja að allir geti fengið lán fram yfir það hlutverk ríkisins að allir eigi jafnan rétt á menntun finnst mér bera merki um að það sé eitthvað mikið að.

Þú segir að langflestir skólar í topp 100 taki við skólagjöldum, ekki allir. Afhverju er ekki hægt að stefna að því að ná í topp 100 án þess að steypa stúdentum í ennfrekari skuldir? Og kannski fá ríkið til þess að koma frekar inn í þetta auratal?

Ég er örugglega ekki að koma með nein rök á móti þessu frumvarpi ykkar sem þú hefur ekki heyrt áður en er ekki komin tími til að heyra og virkilega hlusta á raddir stúdenta.