Um orkufrumvarpið

Á fimmtudaginn mælti Össur Skarphéðinsson, iðnaðarráðherra, fyrir frumvarpi sínu um orku- og auðlindamál.

Miklu púðri hefur á síðustu vikum verið eytt í að fjalla um frumvarpið í fjölmiðlum og þá einkum um það hversu lengi frumvarpið var til meðferðar í þingflokki okkar Sjálfstæðismanna.

Það er eðlilegt og sjálfsagt að frumvarp sem mælir fyrir um mikilvæg mál eins og meginreglur um meðferð og nýtingu orkuauðlinda fái vandaða meðferð í þingflokkunum áður en þau eru lögð fram á Alþingi.

Meðan málið var til meðferðar í þingflokki okkar sjálfstæðismanna lágu blaðamenn í mér og félögum mínum til þess að fá upplýsingar um það hvenær frumvarpið yrði afgreitt þaðan og hvaða efnisatriði frumvarpsins væru helst til skoðunar hjá okkur.

Að sjálfsögðu ræddum við slíkt ekki við fjölmiðla, enda er það ekki við hæfi meðan mál eru til meðferðar innan okkar raða.

Það kom mér hins vegar á óvart hversu lítið var fjallað um umræður um málið á Alþingi þegar það hafði loksins verið lagt fram, í ljósi þess áhuga sem blaðamenn höfðu á málinu meðan það var til meðferðar í þingflokknum.

Ég held að sú litla umfjöllun hafi farið framhjá flestum.

x x x

Ég tók þátt í umræðunum um frumvarpið á Alþingi á fimmtudag.  Tilgangurinn var fyrst og fremst sá að koma á framfæri viðhorfum sem ég tel mikilvægt að tekin verði til skoðunar við meðferð málsins innan þingsins.

Það er kunnara en frá þurfi að segja að lög sem mæla fyrir um eignarhald og meðferð auðlinda varða grundvallarhagsmuni og því mikilvægt að vel sé til slíkrar löggjafar vandað.

Eins og fram kemur í greinargerð frumvarpsins er megintilgangur þess sá að setja reglur um eignarhald auðlinda í opinberri eigu og að skýra mörk samkeppnis- og sérleyfisþátta í starfsemi orkufyrirtækja.

Þegar efnisákvæði frumvarpsins eru skoðuð er ljóst að eitt að meginmarkmiðum frumvarpsins er það að banna ríki, sveitarfélögum og fyrirtækjum, sem eru alfarið í eigu þeirra, að framselja beint eða óbeint með varanlegum hætti eignarrétt að orkuauðlindum.

x x x

Ég er þeirrar skoðunar að vilji menn á annað borð setja meginreglur um eignarhald og nýtingu auðlinda, hvers efnis sem þær kunna að vera, þá sé skynsamlegra að gera það á vettvangi stjórnarskrár og að undangenginni almennri heildstæðri umræðu og stefnumörkun til framtíðar, frekar en að binda slíkar meginreglur í almennum lögum.

Með því að nálgast slík grundvallarmál á vettvangi stjórnarskrár mótar löggjafinn framtíðarsýn sína í auðlindamálum með mun afgerandi hætti en með setningu almennra laga um eina tegund auðlinda.

Ég þarf síðan varla að árétta þá skoðun mína sem margoft hefur komið fram í þessari umræðu að ég er mótfallinn því og tel óskynsamlegt að binda í stjórnarskrá ákvæði um að auðlindir landsins skuli vera í þjóðareign, þ.e. í ríkiseign.

x x x

Eins og ég nefndi hér að framan þá er einn megintilgangur framvarps iðnaðarráðherra sá að banna með lögum framsal opinberra aðila á vatns- og jarðhitaréttindum.

Um það þarf ekki að deila að bann við framsali vatnsréttinda er grundvallarbreyting á núgildandi meginreglum íslensks réttar um eignarrétt á vatni.  Þegar ráðist er í slíka grundvallarbreytingu skyldi maður ætla að einhver rökbundin nauðsyn kallaði á hana.  Ég fæ ekki séð að slík nauðsyn sé til staðar.

Hefur það skapað einhver sérstök vandamál í íslensku samfélagi að unnt sé að framselja vatnsréttindi og fara með þau eftir venjulegum leikreglum eignaréttarins, eins og gert hefur verið a.m.k. síðan árið 1923, þegar vatnalögin voru sett, og raunar miklu lengur?

 Ekki fæ ég séð að svo sé.

x x x

Draga má í efa að markmið um hagkvæmustu nýtingu náist ef ekki er unnt að framselja auðlind til þess sem telur hana mest virði. Í þessu sambandi er mikilvægt að hafa í huga að eignarhald ríkisins tryggir ekki endilega að nýtingin verði hagkvæm. Ekki er heldur með því tryggt að verndarsjónarmið fái aukið vægi. Handhöfn ríkisins á orkulindum hingað til bendir ekki endilega til þess.  Og það þarf ekki annað en að líta til annarra landa til þess að sjá með hvaða hætti ríkisvaldið hefur umgengist þær auðlindir sem það fer með yfirráð yfir.

Það er óþarft að nefna dæmi í því sambandi.  Þau tala sjálf sínu máli.

Að auki blasir við, að til að ná þeim markmiðum, sem að baki banni við framsali kunna að búa, getur löggjafinn sett reglur um nýtingu orkulinda. Til þess þarf hvorki eignarhald hins opinbera, né bann við framsali. Það er hægt að færa fyrir því rök, að einmitt framsal hins opinbera á eignarrétti á auðlindum geri hið opinbera betur til þess fallið að setja almennar reglur um nýtingu og meðferð auðlindanna og hafa eftirlit með þeim reglum.

x x x

Þessi viðhorf rakti ég í ræðu minni á Alþingi um orkufrumvarp iðnaðarráðherra á fimmtudaginn.

Í framhaldinu gerði ég að umfjöllunarefni nokkur atriði sem þessu tengjast og koma fram í greinargerði með frumvarpinu.

Í greinargerð, á bls. 4, með frumvarpi iðnaðarráðherra segir:

 „Það er engum vafa undirorpið að skynsamleg nýting orkuauðlindanna hefur mikla efnahagslega þýðingu fyrir Ísland [...] Ljóst er að verðmæti og mikilvægi hreinna orkugjafa er stöðugt að aukast..."

Reynslan sýnir að einkaframtak dugar betur en opinbert við að grípa viðskiptatækifæri og til að gera mat úr verðmætum, með jákvæðum efnahagslegum afleiðingum fyrir allt samfélagið í kring. Verðmætasköpun hefur mest verið þegar einstaklingar fá að spreyta sig. Hví skyldi gilda annað um þetta svið? Ef markmiðið er að skapa sem mest verðmæti, má halda því fram með góðum rökum að efniákvæði frumvarpsins séu ekki til þess fallin að ná því markmiði.

x x x

Á bls. 5 í greinargerð með frumvarpinu má finna fullyrðingu sem hljóða svo:

„Ljóst er að miklir þjóðhagslegir og samfélagslegir hagsmunir tengjast eignarhaldi og nýtingu orkuauðlinda landsins"

Þessi fullyrðing er botnuð með annarri fullyrðingu sem gengur í þveröfuga átt:

 „og því er mikilvægt að þær verði áfram í samfélagslegri eigu"

Ekkert liggur fyrir um að leiðin sem farin er í frumvarpinu, sé líkleg til að ná markmiðinu. Ef til vill getur framleiga til einkaaðila til ákveðins tíma komið til móts, en hví skyldi ekki allt eins mega framselja réttindin? Auðlindirnar eru staðbundnar og verða ekki fluttar úr landi eins og bankar eða fyrirtæki og munu þar af leiðandi alltaf lúta reglum settum af Alþingi.

x x x

Á bls. 6 í greinargerðinni er rakið hvers vegna ítarlegar reglur gilda um flutning og dreifingu raforku, þ.e. til að tryggja hagsmuni neytenda annars vegar og til að tryggja jafnrétti fyrirtækja í framleiðslu og sölu hins vegar. Fyrirtækin lúta síðan eftirliti Orkustofnunar og úrskurðarnefndar raforkumála eins og fram kemur í greinargerð:

En ég spyr:  Hvers vegna þurfa fyrirtækin að vera í opinberri eigu í ofanálag?

Skapar þetta ekki bara hættu á að sjónarmið neytenda og einkafyrirtækja í framleiðslu og sölu raforku verði fyrir borð borin? Til dæmis þegar ríkið situr beggja vegna borðs, annars vegar sem eigandi og hins vegar sem eftirlitsaðili. Sömuleiðis geta pólitískir hagsmunir ráðið nokkur, s.s. þegar sami stjórnmálaflokkur heldur um taumana hjá ríki og í tilteknu sveitarfélagi. Þetta er ekki ekki endilega gæfulegt til lengri tíma litið og klárlega ónauðsynlegt til að ná markmiðunum sem að er stefnt.

x x x

Veigamestu rökin gegn banni við framsali opinberra aðila á vatns- og jarðhitaréttinda koma fram sjálfri greinargerðinni með frumvarpinu, en þar er vísað til álits hagfræðiprófessoranna Friðriks Más Baldurssonar og Nils-Henrik M Von der Fehr, sem iðnaðarráðuneytið leitaði sjálft til við smíði þessa frumvarps.  Í lokaorðum álits prófessoranna segir:

,,Takmörkun á eignarhaldi og framsali auðlinda takmarkar möguleikana á því hver nýtir auðlindirnar og með hvaða hætti það er gert.  Slíkar takmarkanir hafa neikvæð áhrif á efnahagslegt virði auðlindanna og hagkvæmni í nýtingu þeirra.  Hversu víðtæk þessi áhrif eru er háð því hvernig takmörkunum er háttað og hvort og þá hvernig unnið er gegn þessum neikvæðum áhrifum með ákvæðum og samningum um bætur með reglusetningu um umgengni um auðlindirnar.  Þessi niðurstaða felur ekki í sér gagnrýni á ætlaða lagasetningu, en hún þýðir að stjórnvöld verða að huga vandlega að því hvernig hægt er að lágmarka hugsanlegan kostnað sem af henni hlýst.

 Líklegt er að setja þurfi nánari ákvæði um framkvæmd laganna í reglugerðir og að leggja þurfi í aðrar aðgerðir til að lögin nái markmiði sínu að fullu. Meðal þess sem líklegt er að skoða þurfi í framhaldinu eru eftirfarandi atriði:

    -      Skipan eignarhalds á orkuauðlindum í eigu ríkis og sveitarfélaga, þ.m.t. hvort það er eftirsóknarvert eða nauðsynlegt að breyta þessari skipan, t.d. með því að færa eignarréttindi að öllu leyti eða hluta til sérstaks eignarhaldsfélags

    -      Reglur um það hvernig ráðstafa á afnotarétti þannig að gætt sé jafnræðis. Hér er hugsanlegt að gera megi greinarmun á þeim auðlindum sem þegar eru nýttar og hinum sem ekki hafa verið nýttar til orkuvinnslu

    -      Ákvæði leigusamninga, m.a. með það að markmiði að leysa úr skorti á hvötum til fjárfestinga sem skapast undir lok leigutíma og til að stuðla að sjálfbærri nýtingu

    -      Leiga og skipting hennar milli umsaminna fjárhæða annars vegar og tekju- eða magntengdra greiðslna hins vegar

    -      Lengd leigutíma, m.a. hvort lengdin skuli vera mismunandi eftir tegund auðlindar, þess hvort auðlindin hafi þegar verið nýtt o.s.frv

    -      Réttur til endurnýjunar á nýtingarheimild; hvort veita eigi slíkan rétt og þá með hvaða skilyrðum. Jafnframt hvernig eigi að bæta eigandanum þá fastafjármuni sem hann glatar ef nýtingarheimild er ekki endurnýjuð."

Í ljósi þessa álits prófessoranna tveggja hljóta menn að velta því fyrir sér hvers vegna ástæða sé til þess að setja löggjöf um meðferð auðlinda sem augljóslega hefur í för með sér neikvæðar efnahagslegar afleiðingar og óhagkvæma nýtingu þeirra?

Og þetta álit prófessoranna má síðan setja í samhengi við það sem segir á bls. 4 í greinargerð frumvarpsins og ég rakti var hér að framan þar sem segir:

,,Það er engum vafa undirorpið að skynsamleg nýting orkuauðlindanna hefur mikla efnahagslega þýðingu fyrir Ísland."

Þetta eru auðvitað lykilspurningar sem þingmenn allra stjórnmálaflokka þurfa að taka afstöðu til við vinnslu og meðferð málsins á Alþingi.

x x x

Í framhjáhlaupi er síðan ástæðu til þess að nefna sérstaklega, í ljósi þeirrar miklu áherslu sem lögð er á það í frumvarpinu að banna framsal opinberra aðila á vatns- og jarðhitaréttindum sínum, að frumvarpið gerir engu að síður ráð fyrir að að fulltrúum ríkis og sveitarfélaga er engu að síður heimilað að framelja þessar auðlindir sín á milli.

Það er auðvitað dálítið sérstök hugmyndafræði að heimila einungis fulltrúum ríkisins og sveitarstjórnarmönnum að stunda slík viðskipti, en útiloka einstaklinga og einkaaðila til að gera slíkt hið sama.

x x x

Í ræðu minni um þetta frumvarp vék ég sérstaklega að málefnum sveitarfélaga.

Samkvæmt ákvæðum frumvarpsins er sveitarfélögum bannað að framselja vatns- og jarðhitaréttindi sín, með þeirri undantekningu að sveitarfélögum er slíkt framsal heimilt ef viðsemjandinn er ríkið.

Í tengslum við þessar takmarkanir, sem áformað er að leggja á sveitarfélögin, er ástæða til þess að rifja það upp að í 1. mgr. 78. gr. stjórnarskrárinnar er sveitarfélögum tryggt sjálfsforræði um eigin mál, en þar segir:

„Sveitarfélög skulu sjálf ráða málefnum sínum eftir því sem lög ákveða."

Í ljósi orðalags stjórnarskrárákvæðisins er ljóst að með lagasetningu eins og þessari dansar löggjafinn á línu þess sem honum er heimilt.  Iðnaðarráðherra tók þá skynsamlegu ákvörðun að leita álits Eiríks Tómassonar, lagaprófessors, við samningu frumvarpsins á því hvort ríkisvaldinu og löggjafanum væri heimilt að binda hendur sveitarfélaganna með þeim hætti sem frumvarpið mælir fyrir um.  Í áliti Eiríks kemur fram að löggjafanum sé heimilt þrátt fyrir ákvæði stjórnarskrárinnar að beita sveitarfélögin slíkum takmörkunum.

Hvort sem það álit stenst eða ekki vaknar engu að síður sú spurning hvort eðlilegt sé að löggjafinn skerði sjálfsákvörðunarrétt sveitarfélaganna með þeim hætti sem frumvarpið gerir ráð fyrir.

Spyrja má hvort ekki hefði verið ástæða til að ganga skemur í því að banna framsal opinberra aðila á auðlindum sínum með því að binda bannið eingöngu við auðlindir í ríkiseigu eða auðlindir sem fyrirfinnast í þjóðlendum, en undanskilja sveitarfélögin?

Það verður fróðlegt að heyra sjónarmið sveitarfélaganna til þessa álitamáls.

x x x

Að síðustu vil ég nefna það að af lestri frumvarpsins er ljóst að því er ætlað að bregðast við því umróti sem átti sér stað á orkumarkaði á síðusta misseri.  Er ég þar að vísa til þeirra mála sem upp komu í tengslum við málefni Reykjavik Energy Invest og Orkuveitu Reykjavíkur, sem hátt hafa farið.

Að mínu mati svarar frumvarpið ekki með fullnægjandi hætti þeim álitaefnum sem vöknuðu í tengslum við REI-málið.  Við lestur frumvarpsins vakna til dæmis þessar spurningar:

1.  Hvaða reglur gilda um nýtingu fjármuna opinberra fyrirtækja á erlendum vettvangi?
   
2.  Er slíkum aðilum heimilt að ráðast í áhættufjárfestingar erlendis?
   
3.  Er stjórnvöldum unnt að fela slíkum fyrirtækjum að veita þróunaraðstoð í útlöndum með fjárfestingum í innviðum í öðrum löndum?
   
4.  Að hvaða marki er unnt að nýta þekkingu og umframgetu opinberra aðila, sem verður til í starfsemi þeirra? 
   
5.  Hvaða heimildir hafa opinberir aðilar til að stofna félög til að annast starfsemi á sviði orkumála og auðlindanýtingar og hver er staða þeirra félaga gagnvart reglum opinbers réttar, svo sem stjórnsýsluréttar?

Ég fæ ekki séð að frumvarpið svari þessum spurningum þó full ástæða væri kannski til, en þær voru í kjarna þeirra umræðna sem áttu sér stað í tengslum við REI-málið.

x x x

Það má vel vera að ekki séu allir sammála þeim viðhorfum sem fram koma í þessum pistli mínum, komu fram í ræðu minni á Alþingi og  ég tel að eigi að leggja til grundvallar þegar settar eru lagareglur um meðferð og nýtingu auðlinda.

Hitt er annað mál að menn hljóta að taka undir það að ýmsum lykilspurningum sem hér hefur verið varpað fram í tengslum við það frumvarp sem nú er til meðferðar á Alþingi um orku- og auðlindamál er ósvarað.

Það er nauðsynlegt að þær verði teknar til umræðu við meðferð málsins á Alþingi, enda miklir hagsmunir í húfi.

Sigurður Kári.

Athugasemdir

[Bjarni Kjartansson, 3.3.2008 kl. 13:06]

Það er morgunljóst, að íbúar landsins hafa fengið gersamlega ólíkt sjónarhorn á þetta mál.

Það er gersamlega kristalklárt, líkt og lindarvatnið sjálft í heiði, að almenningur er á gersamlega öndverðum meiði við þig í þessu máli.

Almennt verskvit ætti að segja ykkur ungu Sjálfstæðismönnum, að atkvæðin, sem eru sí meira flöktandi, vilja EKKI annað REI REI og RÓ RÓ.  Allir fengu uppí kok af kaupréttarsáttmálum og ofurlaunuðum spekingum á borð við nafna minn sem fór frá Glitni úr bullandi tekjum.

Nei minn kæri, gróðapungarnir eru nú gersamlega búnir að bólusetja menn við ofurfrjálshyggunni.

Allir sjá hvernig málum er komið í land of the free (Jews) USA þegar kemur að orkuveitunum og framleiðendum orku.

Það þarf ekki að fara til Bretlands til að sjá hvernig einkavæðing á samgöngum og að hluta orku, hefur leikið almenning og fe´lög þeirra. 

Framleiðsluatvinnuvegir eru í slow motion þar sem lestir geta ekki gengið eins hratt og með eins mikla frakt og á meginlandinu, svo sem Þýskalandi.

Minn kæri, kom og hlustaðu á okkur pabba þinn, sinn úr hvorum kimanum í pólitíkkinni um 1960 til 70 en  nú samherja.

Með virðingu og umhyggju

Miðbæjaríhaldið

[Oddgeir Einarsson, 4.3.2008 kl. 22:06]

Af síðustu athugasemd verð ég að draga þá ályktun að ég tilheyri ekki almenningi. Ég nenni ekki að tjá mig efnislega um auðlindamálin en ætla þó að leyfa mér að leggja orð í belg. 

Þar sem Bjarni var sjálfur í pólitík hlýtur hann að virða Sigurð Kára fyrir það að fylgja hugsjónum sínum og sannfæringu jafnvel þótt sjónarmið hans séu frábrugðin þeim sem vinsælust eru til atkvæða nú um stundir og Bjarni sjálfur aðhyllist að því er virðist.

Alvöru stjórnmálamenn líta nefnilega ekki á skoðanir sínar sem vöru á markaði sem má breyta eftir því sem er vinsælast hverju sinni.

[Örvar Már Marteinsson, 6.3.2008 kl. 00:44]

Ef ég þekki Bjarna Kjartansson rétt þá virðir hann svo sannarlega við Sigurð Kára að hann fylgi hugsjónum sínum. Bjarni er einnig trúr sínum hugsjónum. Þær eru hins vegar ekki alveg þær sömu og hjá Sigurði K.

Bæði sjónarmiðin eru góð og gild. Stærsta spurningamerkið við lögin set ég aftur á móti við þá viðleitni að minnka sjálfsákvörðunarrétt sveitarfélaga og þar held ég að við allir þrír, ég, Bjarni og Sigurður Kári séum sammála.

Það er margt í spilunum á alþingi þessa daga sem miðar að skertu sjálfsforræði sveitarfélaga, t.d. tilvonandi BYGGINGASTOFNUN RÍKISINS og ýmislegt varðandi aðalskipulag sveitarfélaganna sem kemur til með að verða algerlega marklaust fyrirbæri. Ég er orðlaus yfir því að slíkar breytingar skuli vera uppi á teningnum nú - rétt eins og gömlu kommaflokkarnir væru komnir til valda aftur.

Ég hvet Sigurð Kára til að standa vörð um sjálfsforræði sveitarfélaganna og hnippa af krafti í flokksfélaga sína. Ég er ekki viss um að þeir geri sér fulla grein fyrir því hvað er að fara að fara í gegn um þingið.

Ég hvet Sigurð Kára til dáða þótt ég sé alls ekkert alltaf sammála honum. Hann er nauðsynlegt lóð á vogarskálarnar til þess að alþingi liggi ekki í vinstri slagsíðu. Mönnum virðist svo þægilegt að halla sér á vinstri hliðina. Með hann innanborðs förum við kannski ekki mikið vinstra megin við miðju.

Haltu áfram að láta í þér heyra og vertu trúr þínum hugsjónum!

[Bjarni Kjartansson, 10.3.2008 kl. 08:49]

Var sjálfur mjög frammá með, að einstaklingar fengu að virkja sína ,,heimalæki" og naut til þessa stuðnings verulega margra góoðra manna, bæði á hinu háa ALþingi sem og út um hérð.

ÞEtta var talið næsta óhugsandi, að bændur fengju að virkja og selja inn á hið heilaga net.  Heldur vildu menn kaupa rándýrar ,,varaaflsvélar" og setja upp þannig ,,varaafl".

 Fyrstan ber að nefna Einar Heitinn Odd í þessu sambandi, hann beitti sér af afli líkt og Matti Bjarna.

Ég var og er EKKI í Pótlitíkk, hef ekki gefið kost á ´mér til setu Alþingi og í Sveitastjórn bara til uppfyllingar, enda teldi ég þar meira framboð af ´mér en eftirspurn.

Það sem ég var að vara við, er ekkert annað en erlent eignarhald á auðlindum okkar og að einstaklingar fái eða nái EINOKUNARSTÖÐU  á markaði, líkt og hefu gerst í USA. 

Það er skömminni skárra, að Sveitafélög hafi einhverskonar aðstöðu, sem líkja mætti við einiokun en einstaklingar, þar sem REYNSLAN ALLSTAÐAR kennir manni það, að sumir eru afar óprúttnir við, að fénýta sér slíka stöðu.

Miðbæjaríhaldið

ekki í framboði